Γονείς και συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών
2016-03-01 20:34
Η αντίληψη σήμερα, μεγάλης μερίδας γονέων, ότι το παιδί, ακόμη και κατά τη διάρκεια της νηπιακής του ηλικίας, δεν κατανοεί και, κυρίως, δεν συναισθάνεται όλα όσα συμβαίνουν στον περιβάλλοντα χώρο του, όχι μόνο επιβλαβής είναι και εσφαλμένη, αλλά εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους και λειτουργεί «αντιπαραγωγικά» στην ομαλή και διανοητική-ψυχοσωματική του ωρίμανση. «Προσέχετε πως και με ποιο τρόπο συζητάτε μπροστά στα παιδιά, γιατί οι εικόνες και οι ήχοι ¨αποθηκεύονται¨ μέσα τους και τούς ακολουθούν έως του τάφου», συμβούλευε τους νέους γονείς ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης.
Ο Άγγλος ψυχολόγος B. Bloom, με βάση τελευταίες έρευνές του, καθορίζει τα ποσοστά της ανάπτυξης της νοημοσύνης κάθε ατόμου, και δη του παιδιού, ως ακολούθως: σε ηλικία 4 χρόνων από της γεννήσεως η ανάπτυξη της νοημοσύνης αγγίζει το 50%, στα 8 χρόνια το 80% και έως την ενηλικίωσή του(18) το απόλυτο όριο 100%(1), τονίζοντας ιδιαίτερα την οικογενειακή επίδραση που ασκείται στο παιδί και αποβλέπει στη γενικότερη νοητική του ανάπτυξη. Αυτό κεντρίζει την προσοχή των γονέων, επιστρατεύει ή πρέπει να επιστρατεύει κάθε ικμάδα σωματικής και πνευματικής εγρηγόρσεως προκειμένου να ανταπεξέλθουν στο επίπονο και, πράγματι, τόσο κοπιαστικό διακόνημα και ¨λειτούργημά¨ τους, σε αυτή την ύψιστη διακονία της ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και αγωγής των παιδιών τους. Θεωρώ υπερβολή άσκοπη, στο σημείο αυτό, να αναφέρω πόσο ωφελούνται τα μικρά παιδιά, ακόμη και από την νηπιακή ηλικία τους και ακόμη πριν από αυτή, όταν ¨εισπράττουν¨ την αγαστή σύμπνοια και αληθινή αγαπητική συνοδοιπορία των κατά σάρκα γονέων τους. Η πνευματική καλλιέργεια της αγάπης και της πραότητας ανάμεσά τους, η προσευχή, η νηστεία, ο συχνότατος εκκλησιασμός και η εν γένει συμμετοχή στα Μυστήρια της Εκκλησίας μας, είναι σήμερα κοινά αποδεκτό, συμβάλλουν τα μέγιστα και καθοριστικά στις άδολες και απονήρευτες ψυχές των παιδιών τους. Σχετικά με την μεταξύ τους αγάπη, ο μακαριστός γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος συμβούλευε: «Η μεγαλύτερη ευτυχία, δόξα, τιμή, ως και ο μεγαλύτερος πλούτος σε ένα ανδρόγυνο είναι να έχουν αγάπη αναμεταξύ τους. Προτιμείστε να έχετε αγάπη και να είσθε πτωχοί, παρά να είσθε πλούσιοι και να μην έχετε αγάπη. Όταν έχετε αγάπη, θα έχετε τον Θεό, και όταν έχετε τον Θεό, θα τα έχετε όλα»(2).
Από την ηλικία των δύο ετών, το νήπιο έχει ήδη στοιχειώδεις γνώσεις που αφορούν τα κοινωνικά στερεότυπα του φύλου(3) και ακολούθως, σε ηλικία πέντε ετών, λίγο πριν εισέλθει δηλαδή στην υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση, τα κοινωνικά του στερεότυπα είναι ανάλογα με αυτά των ενηλίκων, άσχετα αν το ίδιο τα αποδέχεται ή όχι. Σχετικά με αυτό, ο άγιος Παΐσιος ο Εζνεπίδης συμβούλευε τους γονείς και δη τους νεονύμφους, να φέρνουν τα μικρά παιδιά τους, ακόμη και τα νήπια, από το πρωί στον ιερό ναό να εκκλησιάζονται. Τόνιζε σε μία ομάδα προσκυνητών: «Ας μην καταλαβαίνουν τα νήπια και τα παιδιά όλα όσα γίνονται μέσα στον ιερό ναό. Η Κυρία Θεοτόκος, οι άγιοι, οι άγγελοι του Θεού τα σκεπάζουν και φροντίζουν γι΄αυτά».
Η συναισθηματική, και όχι απλώς η φυσική παρουσία των γονέων, διαδραματίζει βαρύνουσα σημασία και φέρει σημαίνοντα ρόλο στην πνευματική και συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών. Ακόμη και η συνεπικουρία του πατέρα προς τη σύντροφό του κατά τη διάρκεια του τοκετού, παρέχει στην τελευταία όχι μόνο κουράγιο καθ΄όλη τη διαδικασία της γέννας, αλλά επιδρά θετικά και στο παιδί. Ο John Gottman σημειώνει: «Οι γυναίκες που είχαν στο πλευρό τους τους συζύγους, τόσο κατά τη διάρκεια ωδίνων όσο και τη στιγμή της γέννησης του παιδιού, ανέφεραν ότι πόνεσαν λιγότερο, πήραν λιγότερα φάρμακα και βίωσαν πιο θετικά την εμπειρία της γέννας από ό,τι οι γυναίκες των οποίων οι άνδρες δεν ήταν παρόντες»(4). Ομοίως και στις σχέσεις γονέων και παιδιών. Τα παιδιά χρειάζονται την ανόθευτη φυσική παρουσία των γονέων τους, ολόθερμα, απροσποίητα, ολοκληρωτικά, αγόγγυστα(5). Είχε δίκιο ο Πεσταλότσι όταν έλεγε ότι «το πατρικό σπίτι είναι σχολείον των ηθών και της Πολιτείας» και θέτει τα ασάλευτα και αδαμάντινα θεμέλια για την ομαλή ανάπτυξη ων παιδιών και των εφήβων(6).
Ανοιχτοσύνη, χώρο και χρόνο, ορθοπραξία και εκκλησιοκεντρική παρουσία, αληθινή και ακίβδυλη συμπεριφορά. Αυτά οφείλουμε, αυτά χρωστούμε απέναντι στα παιδιά μας. Ο Ιερός Χρυσόστομος, από τότε έως και σήμερα, δεν έπαψε να μάς υπενθυμίζει ότι οφείλουμε πολλά σαν αξιωθήκαμε γονείς-¨συνδημιουργοί¨ του Παναγίου Θεού επί της γης να γίνουμε: «Εάν ανατραφώσι τα παιδία με καλάς συνηθείας, δυσκόλως μετατρέπονται εις το κακόν, όταν γένωσι νόμου ηλικίας. Διότι η ψυχή των παιδίων είναι ωσάν το καθαρόν και άσπρον πανίον, το οποίον εις ει τι χρώμα βαφή εις την αρχήν, εκείνο φυλάττει και εις το τέλος. Και αν θελήσει τινάς να το μεταβάψη εις έτερον χρώμα, πάντοτε φαίνεται η αρχική βαφή»(7).
Παραπομπές:
1.Βλ. σχ., Παπαδόπουλου Νίκου, Ψυχολογία, Σύγχρονη Πειραματική, Αθήνα 2003, σελ. 86. Ο συγγραφέας του ως άνω βιβλίου συμπληρώνει: «Οι νοητικές επιδόσεις του, πάντως, (του παιδιού), σχετίζονται άμεσα με εικόνες (εποπτείες), και οι ορισμοί των πραγμάτων έχουν υποκειμενική αναφορά», Αυτόθι, σελ. 86.
2.Ζερβάκου Φιλοθέου (Αρχιμ), Πατρικές Νουθεσίες, Αλήθειες πόνου και αγάπης για ασφαλή ουρανοδρομία, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 17.
3.Κακούρου Ε. – Μανιαδάκη Κ., Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, Αναπτυξιακή προσέγγιση, τυπωθήτω, Αθήνα 2006, σελ. 240.
4.Gottman John, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη των παιδιών, Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη(μτφρ. Χρύσα Ξενάκη), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 207.
5.Πρβλ., Αυτόθι, σελ. 208: «Έχουν γραφτεί πολλά για τη σημασία της ¨ποιότητας του χρόνου¨ που οι μητέρες αφιερώνουν στα παιδιά τους. Μια ιδέα, που έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής όταν πολλές μητέρες άρχισαν να εργάζονται, είναι ότι έχει πολύ λιγότερη σημασία το πόσες ώρες είμαστε μαζί με το παιδί και πολύ περισσότερη ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε μαζί του όταν βρισκόμαστε οι δυό μας. Πράγματι, μελέτες με εργαζόμενες μητέρες έδειξαν ότι η ποιότητα των αλληλεπιδράσεών τους με το παιδί έχει μεγαλύτερη σημασία από το χρόνο που θα του αφιερώσουν. Το ίδιο ισχύει όμως και για τους πατέρες. Δεν έχει σημασία πόσα απογεύματα και σαββατοκύριακα θα περάσει ένας πατέρας με το παιδί του αν ο χρόνος κιλά χωρίς καμιά αλληλεπίδραση, με τον πατέρα να είναι θαμμένος κάτω από έναν τεράστιο όγκο δουλειάς ή να κάθεται σιωπηλός μαζί με το παιδί του μπροστά στην τηλεόραση».
6.Πρβλ, Χαρώνη Βασιλείου, Ψυχολογία και Αγωγή των εφήβων, Αθήναι 1976, Jones E., ¨The construction of gender in family therapy¨, in Burck C., Speed B. Gender, power and relationships, London, Routledge 1995.
7.Ιερού Χρυσοστόμου, ¨Περί παίδων ανατροφής και παιδεύσεως¨, στο ¨Μαργαρίται¨, εκδ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1968, σελ. 4.
Δημήτριος Π. Λυκούδης,
πτ. Θεολογίας, πτ. Φιλολογίας, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών
Η αντίληψη σήμερα, μεγάλης μερίδας γονέων, ότι το παιδί, ακόμη και κατά τη διάρκεια της νηπιακής του ηλικίας, δεν κατανοεί και, κυρίως, δεν συναισθάνεται όλα όσα συμβαίνουν στον περιβάλλοντα χώρο του, όχι μόνο επιβλαβής είναι και εσφαλμένη, αλλά εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους και λειτουργεί «αντιπαραγωγικά» στην ομαλή και διανοητική-ψυχοσωματική του ωρίμανση. «Προσέχετε πως και με ποιο τρόπο συζητάτε μπροστά στα παιδιά, γιατί οι εικόνες και οι ήχοι ¨αποθηκεύονται¨ μέσα τους και τούς ακολουθούν έως του τάφου», συμβούλευε τους νέους γονείς ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης.
Ο Άγγλος ψυχολόγος B. Bloom, με βάση τελευταίες έρευνές του, καθορίζει τα ποσοστά της ανάπτυξης της νοημοσύνης κάθε ατόμου, και δη του παιδιού, ως ακολούθως: σε ηλικία 4 χρόνων από της γεννήσεως η ανάπτυξη της νοημοσύνης αγγίζει το 50%, στα 8 χρόνια το 80% και έως την ενηλικίωσή του(18) το απόλυτο όριο 100%(1), τονίζοντας ιδιαίτερα την οικογενειακή επίδραση που ασκείται στο παιδί και αποβλέπει στη γενικότερη νοητική του ανάπτυξη. Αυτό κεντρίζει την προσοχή των γονέων, επιστρατεύει ή πρέπει να επιστρατεύει κάθε ικμάδα σωματικής και πνευματικής εγρηγόρσεως προκειμένου να ανταπεξέλθουν στο επίπονο και, πράγματι, τόσο κοπιαστικό διακόνημα και ¨λειτούργημά¨ τους, σε αυτή την ύψιστη διακονία της ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και αγωγής των παιδιών τους. Θεωρώ υπερβολή άσκοπη, στο σημείο αυτό, να αναφέρω πόσο ωφελούνται τα μικρά παιδιά, ακόμη και από την νηπιακή ηλικία τους και ακόμη πριν από αυτή, όταν ¨εισπράττουν¨ την αγαστή σύμπνοια και αληθινή αγαπητική συνοδοιπορία των κατά σάρκα γονέων τους. Η πνευματική καλλιέργεια της αγάπης και της πραότητας ανάμεσά τους, η προσευχή, η νηστεία, ο συχνότατος εκκλησιασμός και η εν γένει συμμετοχή στα Μυστήρια της Εκκλησίας μας, είναι σήμερα κοινά αποδεκτό, συμβάλλουν τα μέγιστα και καθοριστικά στις άδολες και απονήρευτες ψυχές των παιδιών τους. Σχετικά με την μεταξύ τους αγάπη, ο μακαριστός γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος συμβούλευε: «Η μεγαλύτερη ευτυχία, δόξα, τιμή, ως και ο μεγαλύτερος πλούτος σε ένα ανδρόγυνο είναι να έχουν αγάπη αναμεταξύ τους. Προτιμείστε να έχετε αγάπη και να είσθε πτωχοί, παρά να είσθε πλούσιοι και να μην έχετε αγάπη. Όταν έχετε αγάπη, θα έχετε τον Θεό, και όταν έχετε τον Θεό, θα τα έχετε όλα»(2).
Από την ηλικία των δύο ετών, το νήπιο έχει ήδη στοιχειώδεις γνώσεις που αφορούν τα κοινωνικά στερεότυπα του φύλου(3) και ακολούθως, σε ηλικία πέντε ετών, λίγο πριν εισέλθει δηλαδή στην υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση, τα κοινωνικά του στερεότυπα είναι ανάλογα με αυτά των ενηλίκων, άσχετα αν το ίδιο τα αποδέχεται ή όχι. Σχετικά με αυτό, ο άγιος Παΐσιος ο Εζνεπίδης συμβούλευε τους γονείς και δη τους νεονύμφους, να φέρνουν τα μικρά παιδιά τους, ακόμη και τα νήπια, από το πρωί στον ιερό ναό να εκκλησιάζονται. Τόνιζε σε μία ομάδα προσκυνητών: «Ας μην καταλαβαίνουν τα νήπια και τα παιδιά όλα όσα γίνονται μέσα στον ιερό ναό. Η Κυρία Θεοτόκος, οι άγιοι, οι άγγελοι του Θεού τα σκεπάζουν και φροντίζουν γι΄αυτά».
Η συναισθηματική, και όχι απλώς η φυσική παρουσία των γονέων, διαδραματίζει βαρύνουσα σημασία και φέρει σημαίνοντα ρόλο στην πνευματική και συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών. Ακόμη και η συνεπικουρία του πατέρα προς τη σύντροφό του κατά τη διάρκεια του τοκετού, παρέχει στην τελευταία όχι μόνο κουράγιο καθ΄όλη τη διαδικασία της γέννας, αλλά επιδρά θετικά και στο παιδί. Ο John Gottman σημειώνει: «Οι γυναίκες που είχαν στο πλευρό τους τους συζύγους, τόσο κατά τη διάρκεια ωδίνων όσο και τη στιγμή της γέννησης του παιδιού, ανέφεραν ότι πόνεσαν λιγότερο, πήραν λιγότερα φάρμακα και βίωσαν πιο θετικά την εμπειρία της γέννας από ό,τι οι γυναίκες των οποίων οι άνδρες δεν ήταν παρόντες»(4). Ομοίως και στις σχέσεις γονέων και παιδιών. Τα παιδιά χρειάζονται την ανόθευτη φυσική παρουσία των γονέων τους, ολόθερμα, απροσποίητα, ολοκληρωτικά, αγόγγυστα(5). Είχε δίκιο ο Πεσταλότσι όταν έλεγε ότι «το πατρικό σπίτι είναι σχολείον των ηθών και της Πολιτείας» και θέτει τα ασάλευτα και αδαμάντινα θεμέλια για την ομαλή ανάπτυξη ων παιδιών και των εφήβων(6).
Ανοιχτοσύνη, χώρο και χρόνο, ορθοπραξία και εκκλησιοκεντρική παρουσία, αληθινή και ακίβδυλη συμπεριφορά. Αυτά οφείλουμε, αυτά χρωστούμε απέναντι στα παιδιά μας. Ο Ιερός Χρυσόστομος, από τότε έως και σήμερα, δεν έπαψε να μάς υπενθυμίζει ότι οφείλουμε πολλά σαν αξιωθήκαμε γονείς-¨συνδημιουργοί¨ του Παναγίου Θεού επί της γης να γίνουμε: «Εάν ανατραφώσι τα παιδία με καλάς συνηθείας, δυσκόλως μετατρέπονται εις το κακόν, όταν γένωσι νόμου ηλικίας. Διότι η ψυχή των παιδίων είναι ωσάν το καθαρόν και άσπρον πανίον, το οποίον εις ει τι χρώμα βαφή εις την αρχήν, εκείνο φυλάττει και εις το τέλος. Και αν θελήσει τινάς να το μεταβάψη εις έτερον χρώμα, πάντοτε φαίνεται η αρχική βαφή»(7).
Παραπομπές:
1.Βλ. σχ., Παπαδόπουλου Νίκου, Ψυχολογία, Σύγχρονη Πειραματική, Αθήνα 2003, σελ. 86. Ο συγγραφέας του ως άνω βιβλίου συμπληρώνει: «Οι νοητικές επιδόσεις του, πάντως, (του παιδιού), σχετίζονται άμεσα με εικόνες (εποπτείες), και οι ορισμοί των πραγμάτων έχουν υποκειμενική αναφορά», Αυτόθι, σελ. 86.
2.Ζερβάκου Φιλοθέου (Αρχιμ), Πατρικές Νουθεσίες, Αλήθειες πόνου και αγάπης για ασφαλή ουρανοδρομία, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 17.
3.Κακούρου Ε. – Μανιαδάκη Κ., Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, Αναπτυξιακή προσέγγιση, τυπωθήτω, Αθήνα 2006, σελ. 240.
4.Gottman John, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη των παιδιών, Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη(μτφρ. Χρύσα Ξενάκη), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 207.
5.Πρβλ., Αυτόθι, σελ. 208: «Έχουν γραφτεί πολλά για τη σημασία της ¨ποιότητας του χρόνου¨ που οι μητέρες αφιερώνουν στα παιδιά τους. Μια ιδέα, που έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής όταν πολλές μητέρες άρχισαν να εργάζονται, είναι ότι έχει πολύ λιγότερη σημασία το πόσες ώρες είμαστε μαζί με το παιδί και πολύ περισσότερη ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε μαζί του όταν βρισκόμαστε οι δυό μας. Πράγματι, μελέτες με εργαζόμενες μητέρες έδειξαν ότι η ποιότητα των αλληλεπιδράσεών τους με το παιδί έχει μεγαλύτερη σημασία από το χρόνο που θα του αφιερώσουν. Το ίδιο ισχύει όμως και για τους πατέρες. Δεν έχει σημασία πόσα απογεύματα και σαββατοκύριακα θα περάσει ένας πατέρας με το παιδί του αν ο χρόνος κιλά χωρίς καμιά αλληλεπίδραση, με τον πατέρα να είναι θαμμένος κάτω από έναν τεράστιο όγκο δουλειάς ή να κάθεται σιωπηλός μαζί με το παιδί του μπροστά στην τηλεόραση».
6.Πρβλ, Χαρώνη Βασιλείου, Ψυχολογία και Αγωγή των εφήβων, Αθήναι 1976, Jones E., ¨The construction of gender in family therapy¨, in Burck C., Speed B. Gender, power and relationships, London, Routledge 1995.
7.Ιερού Χρυσοστόμου, ¨Περί παίδων ανατροφής και παιδεύσεως¨, στο ¨Μαργαρίται¨, εκδ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1968, σελ. 4.